Του Βαγγέλη Βλάχου, αδερφού του αδικοχαμένου στα Τέμπη Βάιου Βλάχου
Από την πρώτη στιγμή μετά το δυστύχημα των Τεμπών είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσεις σε κάποιον που δεν έχει ιδέα από το σιδηρόδρομο, τι είναι τα φωτοσήματα, τι είναι η τηλεδιοίκηση, τι είναι το ETCS, τι είναι το GSM-R κ.ο.κ. τι ακριβώς έχει συμβεί στα Τέμπη, πόσο σοβαρό και εγκληματικό είναι όλο αυτό, και πόσες τεράστιες ευθύνες υπάρχουν σε όλο το φάσμα του σιδηροδρόμου, από το Σταθμάρχη και τον Μηχανοδηγό μέχρι και τον Υπουργό Μεταφορών. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, αυτοί οι όροι έχουν χρησιμοποιηθεί λάθος από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν, από πολιτικούς, από δημοσιογράφους, ακόμη και από συγγενείς θυμάτων, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν λάθη και ανακρίβειες. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν λίγοι που όντως γνωρίζουν πολύ καλά αυτές τις τεχνολογίες, τις ορολογίες, τι κάνει και τι δεν κάνει κάθε ένα από αυτά τα συστήματα. Οι περισσότεροι έχουν προσπαθήσει να πουν δημόσια την αλήθεια, στα κανάλια ή στην εξεταστική επιτροπή, η οποία όμως συνήθως χάνεται μέσα στον τεράστιο όγκο της πληροφορίας.
Μέσα σε αυτούς υπάρχουν κάποιοι, πολύ συγκεκριμένοι και με πολύ συγκεκριμένο ρόλο: χρησιμοποιούν τις γνώσεις τους, τη θέση της και την εμπειρία τους προκειμένου να πουν επίτηδες κάτι που ακούγεται σωστό και τεκμηριωμένο — ενώ δεν είναι — ώστε να εξυπηρετήσουν το κυβερνητικό αφήγημα ή το αφήγημα που αθωώνει την εταιρεία στην οποία δουλεύουν, είτε αυτή λέγεται ΟΣΕ, ΕΡΓΟΣΕ ή Hellenic Train. Σε όλη αυτήν την υπόθεση, αυτά τα πρόσωπα τοποθετούνται στην πιο ντροπιαστική θέση αναφορικά με το ρόλο που επέλεξαν να υπηρετήσουν.
Φυσικά, αυτό το ζήτημα ήταν πολύ δύσκολο και για εμένα. Πάρα πολλές φορές όταν έκανα ένα σχόλιο τεχνικής φύσεως σχετικά με το σιδηρόδρομο ήρθα αντιμέτωπος με ένα πικρόχολο σχόλιο που χρησιμοποιεί την επίκληση στην αυθεντία για να ακυρώσει αυτό που λέω. Πως μπορεί ένας απλός συγγενής να μιλάει για σιδηροδρομικά θέματα; Πως μπορεί ένας παλαιοντολόγος να ξέρει από αυτά; Ποιος είμαι εγώ που θα πω ότι ο τάδε πραγματογνώμονας ή ο Διευθύνων Σύμβουλος του ΟΣΕ κάνει λάθος ή λέει ψέματα; Όντως, ποιος είμαι εγώ; Εγώ είμαι κάποιος που απλώς διάβασε τα πάντα που ήρθαν στα χέρια μου σχετικά με αυτό το θέμα. Δικογραφία, πορίσματα, μελέτες, έρευνες. Άκουσα όλες τις συνεδριάσεις της Εξεταστικής Επιτροπής. Άκουσα όλες τις συνεντεύξεις των εμπλεκόμενων προσώπων. Μίλησα με πραγματογνώμονες, με τεχνικούς, με φυσικούς, με χημικούς, με μαθηματικούς, κατέβασα διατριβές, επιστημονικές εργασίες, είδα χάρτες, είδα σχέδια, ανέλυσα φωτογραφίες, ανέλυσα βίντεο, πήγα και έψαξα στο ύπαιθρο. Δεν έκανα τίποτα διαφορετικό από όσα έκανα καθημερινά για τη δουλειά μου, απλώς το θέμα ήταν διαφορετικό. Προφανώς και δεν τα κατανόησα όλα, είναι δεδομένο ότι κάποια θέματα ξεφεύγουν της κατανόησης μου και έχω πει και κάνει λάθη, ξέρω όμως ότι προσπάθησα όσο περισσότερο μπορούσα.
Πέρα από τα τεχνικά θέματα, ο περισσότερος κόσμος επίσης δεν καταλαβαίνει τι πραγματικά εννοούμε όταν μιλάμε για πιθανότητες. Καταρχήν, να ξεκαθαρίσουμε ότι η πιθανότητα να γίνει κάποιο ατύχημα δεν μπορεί να εκμηδενιστεί ποτέ. Ποτέ. Πάντα θα υπάρχει έστω μία πιθανότητα να γίνει κάτι κακό, γιατί το σύστημα είναι τόσο χαοτικό που ποτέ δεν μπορείς να προβλέψεις τα πάντα. Πάντα κάτι μπορεί να πάει στραβά. Το θέμα είναι ποια είναι η πιθανότητα να πάει κάτι στραβά. Είναι μία στις εκατό; Μία στις χίλιες; Μία στο ένα εκατομμύριο; Εκεί αρχίζει η παρανοήση. Αν σου πω ότι με την τηλεδιοίκηση σε λειτουργία υπάρχει πιθανότητα μία στις χίλιες να πάει κάτι στραβά, το μυαλό των περισσότερων ανθρώπων κάνει το συνειρμό ότι στα χίλια τρένα που θα κυκλοφορήσουν με τηλεδιοίκηση, το ένα θα μπει σε λάθος γραμμή. Δεν είναι έτσι. Οι πιθανότητες αυτές αφορούν γεγονότα που είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους. Κάθε τρένο που κυκλοφορεί είναι ένα ανεξάρτητο γεγονός, και σε αυτό το ανεξάρτητο γεγονός υπάρχει μία στις χίλιες πιθανότητα να μπει σε λάθος γραμμή ακόμη και με την Τηλεδιοίκηση ενεργή. Θεωρητικά, μπορεί και τα χίλια τρένα να μπουν σε λάθος γραμμή ή να μην μπει κανένα από αυτά, είναι όμως πάρα μα πάρα πολύ πιο πιθανό να συμβεί το δεύτερο και όχι το πρώτο.
Το να μου δώσεις μια πιθανότητα της τάξης του “ένα στα χίλια” είναι μια εξαιρετικά πολύ καλή πιθανότητα. Σκεφτείτε τα τυχερά παιχνίδια. Πόσοι άνθρωποι ποντάρουν την περιουσία τους σε ένα κέρμα (που έχει 50-50 πιθανότητα), σε ένα ζάρι (που έχει μία στις έξι πιθανότητα) ή σε μία ρουλέτα (που έχει μία στις τριανταέξι πιθανότητα). Ή παίζουν τη ζωή τους στη “ρώσικη ρουλέτα” που πάλι έχει μία στις έξι πιθανότητα.
Σε αυτές τις περιπτώσεις όπου παίζουμε με τις πιθανότητες και την ασφάλεια των πολιτών αυτό που κάνουμε συνήθως είναι να προσθέσουμε διάφορα επίπεδα ασφάλειας, το κάθε ένα με διαφορετικές πιθανότητες και όσο το δυνατόν ανεξάρτητα μεταξύ τους. Είναι το λεγόμενο σύστημα του “ελβετικού τυριού”. Κάθε φέτα τυριού έχει τις δικές του τρύπες, αλλά αν φανταστούμε ότι βάλουμε πέντε φέτες στη σειρά, τη μία μετά την άλλη, πόσο πιθανό είναι κάποιος να περάσει με μία ευθεία βολή από όλες τις φέτες; Έτσι λειτουργούν τα συστήματα ασφαλείας. Κάπως έτσι ήταν τα πρωτόκολλα που έπρεπε να ακολουθήσουμε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Η πρώτη φέτα τυριού ήταν το να πλένουμε καλά τα χέρια μας. Η δεύτερη φέτα τυριού ήταν να φταρνιζόμαστε καλύπτοντας το στόμα με τον αγκώνα μας. Η τρίτη φέτα τυριού ήταν να φοράμε μάσκα και να κρατάμε δύο μέτρα απόσταση. Η τέταρτη φέτα τυριού ήταν να έχουμε εμβολιαστεί. Η πέμπτη φέτα τυριού ήταν η καραντίνα. Ακόμη και έτσι, πόσοι άνθρωποι που εφάρμοσαν και τα πέντε αυτά μέτρα σωστά και ευλαβικά τελικά κόλλησαν κορονοϊό; Πόσοι από αυτούς είχαν καταλάβει πραγματικά το ζήτημα των πιθανοτήτων; Πόσοι από αυτούς όταν τελικά κόλλησαν κορονοϊό έχασαν κάθε εμπιστοσύνη στην επιστήμη; Οι πιθανότητες είναι πιθανότητες, δεν είναι βεβαιότητα. Είναι ένα ρίσκο που παίρνεις, συνεχώς.
Πίσω στο θέμα των Τεμπών, όλο αυτό το διάστημα πάρα πολλοί προσπάθησαν να κάνουν μία αναλογία που να περιγράφει τι έχει γίνει πραγματικά, γιατί μόνο με μία αναλογία είναι εύκολο να το εξηγήσεις. Το πιο συνηθισμένο παράδειγμα ήταν να γίνει κάποια αναλογία με τα αυτοκίνητα και τα φανάρια ή τα αεροπλάνα. Όμως αυτές οι αναλογίες δεν είναι πολύ καλές γιατί αφορούν επίσης άλλα συστήματα μεταφορών που έχουν τους δικούς τους όρους και κανόνες και πολύ γρήγορα η αναλογική συζήτηση πάει περίπατο. Δεν είναι πολύ εύκολο να συγκρίνεις το τρένο με το αεροπλάνο. Για αυτό το λόγο κατέληξα να βρω μια άλλη αναλογία που μπορεί να το εξηγήσει σωστά.
Αυτή η αναλογία μου ήρθε στο μυαλό όταν ταξίδευα ξανά πίσω για Ελλάδα, στο αεροπλάνο, για να είμαι παρών για το πρώτο ετήσιο μνημόσυνο, όταν και έβαλα να ακούσω ξανά το πρώτο πόντκαστ που έκανε ο Θέμης Καίσαρης στο Ζοσιμάρ σχετικά με τα Τέμπη. Το είχα ακούσει και τότε, όταν ταξίδευα για να θάψω τον αδερφό μου, αλλά έβαλα να το ακούσω ξανά στο δεύτερο ταξίδι. Τότε μου ήρθε αυτή η αναλογία, μια αναλογία των Τεμπών με το ποδόσφαιρο, και είχα την τύχη να την αναπτύξω όπως θα έπρεπε σε ένα νέο πόντκαστ του Ζοσιμάρ με το Θέμη, το οποίο βγήκε στον αέρα ανήμερα του πρώτου μνημόσυνου. Έγραψα τα βασικά σημεία στο πίσω μέρος της κάρτας επιβίβασης για να μην τα ξεχάσω. Θεωρώ ότι είναι μια αναλογία που είναι “στο όριο”, να την ακούσει κάποιος συγγενής των Τεμπών και ενδεχομένως να νιώσει προσβολή, είναι και αυτό μια πιθανότητα, αλλά θεωρώ ότι είναι μικρή.
Ποδόσφαιρο.
Σκεφτείτε ένα ποδοσφαιρικό αγώνα. Ένα γήπεδο με μήκος από 90 μέχρι 120 μέτρα και πλάτος από 45 μέχρι 90 μέτρα, χορτάρι, λακκούβες, βροχές και χιόνια, μία μπάλα, δύο τέρματα, 11 εναντίον 11, με τους 20 από τους 22 να μπορούν να ακουμπήσουν τη μπάλα με οποιοδήποτε σημείο του σώματος εκτός από τα χέρια, ενώ 2 στους 22 (οι τερματοφύλακες) μπορούν να ακουμπήσουν τη μπάλα με τα χέρια εντός συγκεκριμένων ορίων και υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Χαοτικό. Τα πάντα μπορούν να συμβούν και αυτή ακριβώς είναι η ομορφιά του ποδοσφαίρου.
Τελικός Τσάμπιονς Λιγκ. Γύρω τους χιλιάδες θεατές μέσα στο γήπεδο και εκατομμύρια θεατές από τις τηλεοράσεις. Πόσο πιθανό είναι να πεθάνει κάποιος από αυτούς τους θεατές εξαιτίας ενός ανθρώπινου λάθους που θα γίνει μέσα στον αγωνιστικό χώρο; Η πιθανότητα είναι μικρή, αλλά δεν είναι μηδενική.
Το χορτάρι και οι γραμμές του γηπέδου είναι οι γραμμές και οι βασικές υποδομές του σιδηρόδρομου. Οι παίκτες είναι οι μηχανές και τα βαγόνια. Τα πάντα μπαίνουν σε κίνηση και θέλουν να φτάσουν από το ένα σημείο στο άλλο.
Το ποδόσφαιρο όμως έχει κανόνες. Αυτοί οι κανόνες προβλέπουν όλα τα ενδεχόμενα τα οποία μπορεί να συμβούν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, και ορίζουν τι πρέπει να συμβεί σε κάθε περίπτωση. Το ποδόσφαιρο έχει πάρα πολλούς κανόνες οι οποίοι βελτιώνονται συνεχώς. Οι προπονητές και οι ποδοσφαιριστές ενημερώνονται και εκπαιδεύονται συνεχώς προκειμένου να τηρούν τους κανόνες του παιχνιδιού. Οι Κανόνες του Παιχνιδιού στο ποδόσφαιρο είναι Ευαγγέλιο. Αν οι ποδοσφαιριστές τηρήσουν στο 100% τους Κανόνες του Παιχνιδιού δεν θα υπάρξει καμία παράβαση.
Τηρούνται όμως όλοι οι κανόνες; Όχι. Γίνονται αντικανονικά μαρκαρίσματα; Προφανώς. Συμβαίνουν αντιαθλητικές ενέργειες; Σχεδόν σε κάθε παιχνίδι. Υπάρχουν διχογνωμίες σχετικά με το ποιος έχει δίκιο; Πάντα. Πως γίνεται αυτό; Αφού οι ποδοσφαιριστές γνωρίζουν πολύ καλά τους κανόνες, έχουν εκπαιδευτεί για να τους τηρήσουν, και ξέρουν ότι αν δεν το κάνουν θα έχουν κάνει μια παράνομη πράξη μέσα στο παιχνίδι που λέγεται ποδόσφαιρο.
Το ίδιο συμβαίνει και στο σιδηρόδρομο. Υπάρχει ο περίφημος Γενικός Κανονισμός Κυκλοφορίας, ο οποίος ορίζει τις αρμοδιότητες και τις πράξεις που θα πρέπει να κάνει ο κάθε εμπλεκόμενος άνθρωπος, προκειμένου να υπάρξει ασφαλής κυκλοφορία κάτω από όλες τις πιθανές συνθήκες. Ο Γενικός Κανονισμός Κυκλοφορίας είναι το Ευαγγέλιο του σιδηρόδρομου, όπως μας έχουν πει επανηλλημένα. Είναι οι 10 Εντολές, όπως είπε κάποιος άλλος στην Εξεταστική Επιτροπή για τα Τέμπη. Όμως η Βίβλος είναι γεμάτη φριχτές ιστορίες ανθρώπων που δεν τηρούσαν τις 10 Εντολές. Αν λοιπόν οι άνθρωποι του σιδηρόδρομου τηρήσουν 100% τους κανονισμούς του Γενικού Κανονισμού Κυκλοφορίας δεν πρόκειται να μπει ένα τρένο στη λάθος γραμμή — για την ακρίβεια μπορεί να συμβούν πολλά που να οφείλονται σε μηχανικές βλάβες ή άλλους παράγοντες, αλλά για για χάρη της αναλογίας εδώ ας το απλουστεύσουμε λίγο.
Στο ποδόσφαιρο, και προκειμένου να τηρηθούν οι κανόνες, έχεις τον Διαιτητή, ο οποίος είναι “ο άρχων του αγώνα” σε κάθε γήπεδο. Αυτός αποφασίζει τι πρόκειται να συμβεί. Αν δεν σφυρίξει ο Διαιτητής, η μπάλα δεν κυλάει. Ο Διαιτητής είναι σαν τον Σταθμάρχη, ο οποίος είναι ο άρχοντας της κυκλοφορίας των τρένων σε κάθε σταθμό. Αν δεν σφυρίξει ο Σταθμάρχης — αυτό συνέβαινε κυριολεκτικά στο παρελθόν — δεν κινείται κανένα τρένο. Ο Σταθμάρχης συντονίζει τους πάντες, δίνει τις εντολές, τα τηλεγραφήματα, αυτός έχει το τελικό πρόσταγμα. Βέβαια, οι Διαιτητές είναι εκπαιδευμένοι. Κάνουν σεμινάρια, περνάνε εξετάσεις, του κάνουν συνεχώς αξιολογήσεις, έχουν πιστοποιήσεις. Αν πάρουν λάθος αποφάσεις υπάρχουν κυρώσεις. Υπάρχουν διάφορα επίπεδα και ανάλογα με την περίπτωση βάζουν το Διαιτητή του κατάλληλου επιπέδου. Δεν μπορεί να πάει να σφυρίξει τελικό Μουντιάλ ή Τσάμπιονς Λιγκ ο οποιοσδήποτε. Γιατί έχει πολύ μεγάλη διαφορά πως διαχειρίζεται τον αγώνα ένας διαιτητής τοπικού με το πως τον διαχειρίζεται ένας έμπειρος διεθνής διατητής.
Βέβαια, ο Διαιτητής δεν είναι μόνος του, έχει βοήθεια. Καταρχήν, ένας Διαιτητής έχει δύο Επόπτες, τους οποίους τους γνωρίζει πολύ καλά και δουλεύει μαζί τους για μεγάλο διάστημα, σαν ομάδα. Οι Επόπτες κάνουν λίγες και συγκεκριμένες δουλειές, κύριως σε σημεία που δεν μπορεί να βρίσκεται ο Διαιτητής, ή από οπτικές γωνίες στις οποίες δεν μπορεί να βρίσκεται ο Διαιτητής. Οι Επόπτες δεν παίρνουν αποφάσεις, πάλι ο Διαιτητής θα πάρει την τελική απόφαση, αλλά οι Επόπτες είναι εκεί για να τον βοηθήσουν. Τους ακούει. Είναι ένας δεύτερος ανθρώπινος παράγοντας, μια επιπλέον δικλείδα ασφαλείας, προκειμένου να τηρηθούν οι κανονισμοί. Ένα τέτοιο ρόλο έχει στο Σιδηρόδρομο ο Κλειδούχος, που τον στέλνει στην άλλη άκρη του Σταθμού να αλλάξει χειροκίνητα μια αλλαγή, να την ασφαλίσει, να ελέγξει ότι είναι στην κανονική θέση της προκειμένου το τρένο να μη βγει οσφάιντ στην αντίθετη γραμμή. Ο Κλειδούχος μπορεί να δει ότι κάποιο κλειδί δεν είναι σωστά γυρισμένο, ενημερώνει το Σταθμάρχη με το ραδιοτηλέφωνο και ο Σταθμάρχης ελέγχει την κατάσταση στον Τοπικό Πίνακα και το διορθώνει ανάλογα.
Έξω από το γήπεδο υπάρχει ο Τέταρτος Διαιτητής, ή αλλιώς ο Βοηθός Διαιτητή, ο οποίος παρατηρεί και ελέγχει κάποια άλλα πράγματα εντός και εκτός αγωνιστικού χώρου, τα οποία είναι σημαντικά και έτσι ώστε ο Διαιτητής να μπορεί να αφοσιωθεί στο να πάρει τις σωστές αποφάσεις την ώρα του παιχνιδιού. Συνομιλεί με τους προπονητές, σηκώνει τον πίνακα με τις καθυστερήσεις ή τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν, ενημερώνει το διαιτητή για τυχόν παραβάσεις, παρατηρεί θέματα ασφάλειας εντός και εκτός του αγωνιστικού χώρου, ενημερώνεται για οργανωτικά θέματα, παρατηρεί τις αποφάσεις και τις κινήσεις του Διαιτητή. Ένα τέτοιο ρόλο θα είχε ο Δεύτερος Σταθμάρχης στη βάρδια: να σηκώνει τα τηλέφωνα, να τηρεί το βιβλίο, να παραδίδει τα τηλεγραφήματα, να λύνει προβλήματα που προκύπτουν σε θέματα του Σταθμού, να παρατηρεί αν κάτι του έχει ξεφύγει του Σταθμάρχη, αν κάτι δεν είναι σωστά. Είναι ένας ακόμη ανθρώπινος παράγοντας που συμβάλλει στο να γίνει σωστά η κυκλοφορία.
Βέβαια, όλοι αυτοί μεταξύ τους, Διαιτητής, Τέταρτος Διαιτητής και Επόπτες έχουν ενδοεπικοινωνία. Δεν είναι με το κινητό τους ή κάποια απλή συσκευή. Πρόκειται για ένα ειδικό σύστημα επικοινωνίας, πιστοποιημένο και ειδικά κατασκευασμένο για αυτή τη δουλειά, και είναι αξιόπιστο κάτω από τις συνθήκες στις οποίες δουλεύουν. Τους επιτρέπει να επικοινωνούν άμεσα και αξιόπιστα ενώ τρέχουν, ενώ τα κορμιά τους είναι ιδρωμένα, ενώ υπάρχει θόρυβος από τους οπαδούς, με βροχές, αέρα και χιόνια. Και το πιο σημαντικό είναι ότι αυτές τις συνομιλίες τις ακούνε όλοι μεταξύ τους και καταγράφονται ώστε στη συνέχεια να γίνει αξιολόγηση των πιθανών σφαλμάτων ή να υπάρχουν αποδείξεις σε περίπτωση αδικίας. Αυτό είναι το περίφημο GSM-R, ένα ειδικό σύστημα επικοινωνίας ειδικά κατασκευασμένο για το σιδηρόδρομο που επιτρέπει αξιόπιστη επικοινωνία μεταξύ μηχανοδηγών και σταθμαρχών ακόμη και σε πολύ υψηλές ταχύτητες, μέσα σε σήραγγες, ή κάτω από όλες τις καιρικές συνθήκες. Και το σημαντικό είναι ότι στο γεωγραφικό σημείο που έχει οριστεί (π.χ., μεταξύ των δύο γειτονικών σταθμών Λάρισας και Νέων Πόρων που παρεμβάλλεται η σήραγγα των Τεμπών) όλοι ακούν όλους και όταν δωθεί μια εντολή από κάποιον την έχουν ακούσει όλοι στην περιοχή. Όταν ο Σταθμάρχης θα δώσει εντολή να κινηθεί ένα τρένο, τον έχει ακούσει όλη η καμπίνα στο τρένο, ο κλειδούχος, ο υπεύθυνος της διάβασης, η Σταθμάρχης στον επόμενο σταθμό, αλλά και ο μηχανοδηγός από το άλλο τρένο το οποίο μπορεί να κατεβαίνει από την άλλη πλευρά στην ίδια γεωγραφική περιοχή.
Βέβαια, ακόμη και με όλους αυτούς τους ανθρώπινους παράγοντες, είναι πολύ πιθανό να συμβούν ανθρώπινα λάθη ή παραλείψεις. Κάτι δεν το έχει δει σωστά ο Διαιτητής. Η φάση ήταν οριακή. Κάπου υπάρχει αμφιβολία. Και δεν εξετάζω καν το να υπάρχει δόλος από το Διαιτητή, να είναι “στημένος” και να θέλει να ευνοήσει κάποια από τις δύο ομάδες. Μιλάω για απλά, ανθρώπινα λάθη. Εκεί λοιπόν έχουμε τις κάμερες. Οι κάμερες πλέον είναι εργαλεία στο ποδόσφαιρο, δεν μεταδίδουν απλώς τον αγώνα. Είναι τοποθετημένες σε συγκεκριμένα σημεία και καταγράφουν πληροφορία. Δίνουν την ευκαιρία σε κάποιον που δεν βρίσκεται εκεί, να δει τι συμβαίνει στο γήπεδο με αξιόπιστο τρόπο. Τα Φωτοσήματα είναι σαν τις κάμερες. Καταγράφουν αξιόπιστα την παρουσία τρένου στη γραμμή ή σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και αν η γραμμή είναι πλήρης ή έχει κάποια βλάβη.
Όλο το υλικό από τις κάμερες φτάνει σε ένα δωμάτιο — το οποίο δεν βρίσκεται στο γήπεδο αλλά κάπου αλλού — και καταγράφονται σε ειδικά μηχανήματα που επιτρέπουν επιπλέον χειρισμούς. Ζουμάρισμα. Παύσες. Αργή κίνηση. Την αυτόματη ή χειροκίνητη χάραξη των γραμμών του οφσάιντ. Αυτό το υλικό το βλέπουν άλλοι δύο ή τρεις Διαιτητές, οι οποίοι είναι σε επικοινωνία με το Διαιτητή του αγώνα. Αυτό είναι το περίφημο VAR. Το VAR δεν επεμβαίνει πάντα. Υπάρχει ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο το οποίο προβλέπει πότε, πως και με ποιο τρόπο θα επέμβει το VAR και κυρίως προκειμένου να διορθώσει ένα σοβαρό λάθος του Διαιτητή που μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την εξέλιξη του αγώνα. Ενώ ο Διαιτητής κοιτάζει μόνο τη φάση, οι Διαιτητές του VAR “κοιτάζουν” έμμεσα, με τις κάμερες, όλο το γήπεδο ταυτόχρονα και παρεμβαίνουν εάν και όποτε χρειαστεί. Το VAR είναι σαν την Τηλεδιοίκηση. Οι Τηλεδιοικητές είναι και αυτοί Σταθμάρχες. Ενώ ο Σταθμάρχης κοιτάζει σε ένα και μόνο σημείο, τον Τοπικό του Πίνακα, οι Τηλεδιοικητές έχουν την εποπτεία ενός πολύ μεγαλύτερου τμήματος της κυκλοφορίας και μπορούν όχι μόνο να διορθώσουν πιθανά λάθη του Σταθμάρχη, αλλά και να προβλέψουν πιθανά προβλήματα κυκλοφορίας σε άλλα σημεία του δικτύου. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, και πάλι, ο Διαιτητής θα πάρει την τελική απόφαση και μπορεί να αγνοήσει την υπόδειξη του VAR σε κάτι υποκειμενικό, σε μία κόκκινη κάρτα ή στο αν είναι πέναλτι ή όχι. Με τον ίδιο τρόπο, και ο Σταθμάρχης μπορεί να αγνοήσει κάποια υπόδειξη της Τηλεδιοίκησης σε ορισμένες περιπτώσεις.
Όλα τα παραπάνω είναι πολλαπλά επίπεδα ασφάλειας καθαρά ανθρώπινων παραγόντων αλλά και ανθρωποτεχνικών παραγόντων. Δηλαδή, έχεις πολλούς ανεξάρτητους ανθρώπους που παίρνουν αποφάσεις, αλλά και ανθρώπους που παίρνουν αποφάσεις χρησιμοποιώντας κάποια τεχνικά και τεχνολογικά εργαλεία. Πέρα όμως από αυτά, στο ποδόσφαιρο υπάρχουν και καθαρά τεχνολογικά εργαλεία που λειτουργούν αυτόματα, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Είναι το περίφημο Goal-line technology, το οποίο ελέγχει αν η μπάλα έχει περάσει ολόκληρη τη γραμμή ή όχι. Αν η μπάλα περάσει τη γραμμή μέσα στο τέρμα, ο Διαιτητής αυτόματα λαμβάνει ένδειξη “Goal” στο ειδικό ρολόι που φοράει και δείχνει τη σέντρα. Εκεί δεν υπάρχει κάποια απόφαση να πάρει, είναι αντικειμενικό και αυτόματο. Κάτι αντίστοιχο είναι και το περίφημο ETCS στα τρένα. Αν ένα τρένο προσπεράσει ένα κόκκινο φωτόσημα, το ETCS ανάλογα με τη ρύθμισή του αντιδρά αυτόματα: μπορεί να ειδοποιήσει με ηχητικό το μηχανοδηγό, να ελαττώσει ταχύτητα ή μέχρι και να σταματήσει αυτόματα το τρένο. Το ETCS είναι αξιόπιστο. Ακόμη και στην κάμερα να μη φαίνεται καθαρά αν η μπάλα έχει περάσει τη γραμμή ή όχι, το Goal-line technology είναι αξιόπιστο. Είναι γκολ και δεν χρειάζεται καν να το δεις. Πολλές φορές με την ταχύτητα και την παραμόρφωση της μπάλας, με τη γωνία της κάμερας, με τα σώματα που παρεμβάλλονται, δεν μπορείς να δεις καθαρά, αλλά δεν έχει σημασία: το λέει το “τσιπάκι”. Έτσι είναι και το ETCS: σε ταχύτητες ανώτερες των 160 Km/ώρα το ανθρώπινο μάτι δεν είναι πλέον αξιόπιστο ότι θα προλάβει να δει και να καταλάβει σωστά την ένδειξη του φωτοσήματος ώστε να αντιδράσει σωστά. Εκεί έρχεται να δράσει το ETCS που είναι αξιόπιστο. Μπορείς να απενεργοποιήσεις το Goal-line technology ή να έχει βλάβη; Προφανώς, δεν μιλάμε για αυτήν την περίπτωση. Αλλά αν λειτουργεί τότε είναι πιο αξιόπιστο από τον ανθρώπινο παράγοντα και μπορεί να σου πει με βεβαιότητα αν είναι γκολ ή όχι.
Όλα αυτά είναι το ETCS level 1, γιατί υπάρχουν διάφορα επίπεδα αυτόματης προστασίας. Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, τα τρένα έχουν μέχρι και σεισμογράφους που σταματούν αυτόματα αν συμβεί κάποιος σεισμός εκεί κοντά. Το ίδιο και στο ποδόσφαιρο. Ήδη βρίσκεται σε ανάπτυξη και εφαρμογή το ημιαυτόματο ή το αυτόματο οφσάιντ. Μπορεί στο μέλλον να υπάρξει και αυτόματο κόρνερ ή πλάγιο άουτ, να είναι όπως είπε ο Θ. Καίσαρης στο πόντκαστ “να μην είναι μόνο Goal-line technology, αλλά να είναι All-line technology”.
Σήμερα λοιπόν, σου λέει η Σουπερλιγκ, η ΟΥΕΦΑ, η ΚΟΝΜΕΜΠΟΛ και η ΦΙΦΑ: για να παίξω ποδόσφαιρο σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο θα πρέπει να τα έχω όλα αυτά. Σου δίνω τα λεφτά, σε εκπαιδεύω, σε ελέγχω για να τα έχεις όλα αυτά ώστε το προϊόν να είναι άρτιο, δίκαιο και σωστό. Το ερώτημα όμως είναι το εξής: ακόμη και με όλα αυτά, γίνονται λάθη; Ακόμη και με Διαιτητή, Επόπτες, Τέταρτο Διαιτητή, VAR, Goal-line technology, γίνονται λάθη; Ναι, γίνονται και μπορεί να γίνουν. Ένα πέναλτι που δόθηκε και δεν ήταν. Μια κόκκινη κάρτα που έπρεπε να δοθεί. Ή σωστές αποφάσεις που ακόμη ο κόσμος τσακώνεται αν ήταν σωστή ή λάθος όπως το αν πέρασε η μπάλα τη γραμμή στο Ιαπωνία - Γερμανία.
Οπότε ας κάνω ξανά την ερώτηση, αλλά αυτή τη φορά σωστά: Με την ταυτόχρονη παρουσία και σωστή λειτουργία Διαιτητή, Επόπτες, Τέταρτο Διαιτητή, VAR, Goal-line technology, πόσο πιθανό είναι να γίνει ένα σοβαρό λάθος σήμερα στο ποδόσφαιρο; Στο αν είναι γκολ ή όχι, δεν μπορεί να γίνει λάθος. Στο αν είναι οσφάιντ ή όχι, κατά τεράστια πιθανότητα επίσης δεν μπορεί να γίνει λάθος. Μπορεί να γίνει λάθος σε μία κόκκινη κάρτα ή σε ένα πέναλτι, αλλά και πάλι αυτό θα έχει περάσει από 40 κύματα και αρκετά ζευγάρια μάτια προκειμένου να ξεφύγει. Και σε αυτή την περίπτωση τουλάχιστον το παιχνίδι σταματάει μέχρι να παρθεί η απόφαση.
Αυτό πρέπει να καταλάβουμε, ότι σε ένα χαοτικό σύστημα τα πάντα μπορεί να συμβούν. Το ζήτημα είναι το πόσο πιθανό είναι να συμβούν. Στο σιδηρόδρομο, με τη ταυτόχρονη παρουσία και σωστή λειτουργία Σταθμάρχη, Κλειδούχου, Δεύτερου Σταθμάρχη, GSM-R, Τηλεδίοικησης, και ETCS, είναι πρακτικά αδύνατο να μπουν δύο τρένα στην ίδια γραμμή και να συγκρουστούν. Μπορεί να συμβεί κάτι άλλο, ένα άλλο συμβάν και μάλιστα θανατηφόρο; Ναι, μπορεί να συμβεί κάποιος εκτροχιασμός (αν και μειώνει σημαντικά η πιθανότητα με το ETCS), ή κάποιο άλλο απρόοπτο. Αλλά η πιθανότητα είναι εξαιρετικά μικρή ή θα είναι ένα γεγονός που μέχρι τότε δεν είχε προβλεφθεί.
Τα Τέμπη δεν συγκρίνονται με το Bad Aibling, τo Santiago de Compostela ή το Andria-Corrato. Τα Τέμπη είναι σαν έχεις πάει να παίξεις το Μουντιάλ πιστεύοντας ότι υπάρχει οργάνωση. Να έχεις πληρώσει τα πάντα σε τιμές επιπέδου Μουντιάλ. Να πιστεύεις ότι αυτό που καταναλώνεις είναι επιπέδου Μουντιάλ. Κατά κάποιο μαγικό τρόπο να έχει κυλήσει όλη η διοργάνωση χωρίς κανένα πρόβλημα, χωρίς καμία παράβαση, χωρίς καμία αμφισβητούμενη φάση, και η ομάδα σου να φτάσει στον τελικό. Και στον τελικό, στα τελευταία λεπτά, ο διαιτητής να δείξει τη σέντρα σε ένα γκολ που δέχτηκε η ομάδα σου ενώ η μπάλα δεν είχε περάσει ολόκληρη τη γραμμή. Εκεί συνειδοτοποιείς ότι ο διαιτητής που νόμιζες ότι ήταν επιπέδου ΦΙΦΑ επειδή έχει το σηματάκι στη στολή του και ότι ήταν ο καλύτερος της διοργάνωσης ήταν τελικά ένας διαιτητής Γ Τοπικού που τον έβαλε εκεί ο κάποιος γνωστός του από τη ΦΙΦΑ σαν ρουσφέτι. Σκέφτεσαι ότι δεν μπορεί, θα το έχει δει ο επόπτης. Κοιτάς τη γραμμή και δεν υπάρχει κανένας, γιατί η ΦΙΦΑ είχε πάρει απόφαση να καταργήσει τους επόπτες. Σκέφτεσαι δεν μπορεί, θα το έχει δει ο τέταρτος διατητής και θα πει κάτι στο διαιτητή. Αλλά ο τέταρτος είχε φύγει δέκα λεπτά νωρίτερα και επιπλέον το σύστημα ενδοεπικοινωνίας που φοράει ο διαιτητής δεν έχει μπει ποτέ σε λειτουργία. Σκέφτεσαι δεν μπορεί, θα το δει το VAR, αφού βλέπω την οθόνη δίπλα από τις φυσούνες με το λογότυπο του VAR. Και τελικά συνειδητοποιείς ότι είναι μόνο το λογότυπο, το δωμάτιο του VAR είναι γιαπί και δεν υπάρχει κανένας γιατί είχε καεί η σκεπή του και είχαν κλαπεί κάτι καλώδια στο προηγούμενο Μουντιάλ, αλλά κανείς δεν θεώρησε αναγκαίο να το επισκευάσει μέχρι το επόμενο Μουντιάλ σε 4 χρόνια. Σκέφτεσαι δεν μπορεί, τουλάχιστον το ρολόι του διαιτήτη θα έχει γράψει αν είναι γκολ ή όχι χάρη στο Goal-line technology. Και συνειδητοποιείς ότι τελικά δουλεύει μόνο η κάμερα της μετάδοσης του αγώνα, το τσιπάκι μέσα στη μπάλα παραδόθηκε χαλασμένο και οι αισθητήρες δεν επικοινωνούν σωστά με το ρολόι. Και εκεί που είχες πληρώσει εισητήριο για το Σαντιάγο Μπερναμπέου κοιτάς γύρω σου και συνειδητοποιείς ότι είσαι στο γήπεδο του Αστέρα Φαναρίου Καρδίτσας.
Και η τελική ετυμηγορία της ΦΙΦΑ είναι ότι για όλα φταίει μόνο ο διαιτητής που έκανε ένα τραγικό ανθρώπινο λάθος.
Αυτό έγινε στα Τέμπη.
ΥΓ. Ευχαριστώ θερμά το Θέμη Καίσαρη για την πρόσκληση και τη φιλοξενία, το βήμα για να πω τα δικά μου. Ο Ζοσιμάρ μου έχει κρατήσει συντροφιά σε κάποιες από τις σκοτεινότερες περιόδους της ζωής μου τα τελευταία χρόνια. Αυτό το ποντκαστ ήταν το μοναδικό που δεν πάτησα να το ακούσω αμέσως όταν έλαβα την ειδοποίηση, ανήμερα του μνημόσυνου, λίγο πριν φτάσω στα Τέμπη. Σε όλα τα άλλα κάνουμε αμέσως like και subscribe, όπως λέει κάθε φορά ο Θέμης και αρέσει πολύ σε ένα από τα φιλαράκια από την Καρδίτσα.
Από τον λογαριασμό του Βαγγέλη Βλάχου στο "Χ": Βαγγέλης Βλάχος | Evan Vlachos
Μπορείτε να το ακούσετε εδώ:
