Διονύσιος Σκυλόσοφος
προτομή
υλικό: μάρμαρο
διαστάσεις: ;
χρόνος κατασκευής: 1948
χρόνος τοποθέτησης: 25 Μαρτίου 1948
βρίσκεται στον περίβολο της Μητρόπολης Καρδίτσας, του Ι. Ν. Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, δεξιά από την κεντρική της είσοδο (κατά τον θεατή)
γλύπτης: Στέλιος ΤΣΙΧΛΑΣ(75)* (; - ;)
Ο Διονύσιος εικονίζεται σε μετωπική στάση· τα μάτια του
είναι μικρά και το βλέμμα του έντονο και καρφωμένο κάπου στο
βάθος μπροστά. Έχει μακριά περίτεχνα και με κάπως γραμμική
απόδοση γένια και μουστάκια. Τα χείλη του είναι λεπτά. Φορά ιερατικό σκούφο, στην μπροστινή όψη του οποίου είναι έξεργος ένας πλατύς σταυρός· γέρνει κάπως δεξιά (κατά τον θεατή) και κάτω από αυτόν αποκαλύπτονται τα σχετικά μακριά και φουντωτά, αν και ίσια μαλλιά του καλόγερου που καλύπτουν τα αυτιά του, και
προχωρούν προς τη βάση του λαιμού του. Φορά επίσης ένα μακρύ
φυλλόσχημο εγκόλπιο που πέφτει στο στέρνο του και το οποίο
μάλιστα ξεπερνά το όριο της προτομής και φτάνει σε μία λωρίδα
με φυτικό κόσμημα που την πλαισιώνει στην κατώτερή της περιοχή. Το στέρνο εικονίζεται πλατύ, ενώ σταματά στην περιοχή των μπράτσων χωρίς να αποδίδει καθόλου τα χέρια του.
Η έκφρασή του είναι ήρεμη, ενδεχομένως και σκεφτική. Αποπνέει μία αίσθηση κούρασης και ταλαιπωρίας που ενισχύεται από κάποιες ρυτίδες και σακούλες που διακρίνονται κάτω από τα μάτια του. Το πρόσωπό του, μικρό στην φυσιολογία του, είναι εκφραστικό και δείχνει βυθισμένο στους λογισμούς του.
Στη μέση περίπου του ύψους της βάσης, στην μπροστινή της περιοχή είναι τοποθετημένη μία μαρμάρινη πλάκα, πάνω στην οποία είναι χαραγμένη η επιγραφή:
Στη μέση περίπου του ύψους της βάσης, στην μπροστινή της περιοχή είναι τοποθετημένη μία μαρμάρινη πλάκα, πάνω στην οποία είναι χαραγμένη η επιγραφή:
† / Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ / ΛΑΡΙΣΗΣ – ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ / ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο ΣΚΥΛΟΣΟΦΟΣ / ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1611 / ΠΕΣΩΝ ΕΝΔΟΞΩΣ ΕΙΣ ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟΝ / ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
(μεγάλο κενό διάστημα) 1948 (με κεφαλαίους χαρακτήρες).
(μεγάλο κενό διάστημα) 1948 (με κεφαλαίους χαρακτήρες).
Στην πίσω όψη, στην πλάτη της προτομής διαβάζουμε την επιγραφή:
ΕΓΕΝΕΤΟ / ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΣΕΒ. ΙΕΖΕΚΙΗΛ / 1948 (με κεφαλαίους χαρακτήρες).
Στην αριστερή πλευρά της βάσης της προτομής αναγράφεται το όνομα του δημιουργού:
Στην αριστερή πλευρά της βάσης της προτομής αναγράφεται το όνομα του δημιουργού:
ΣΤΕΛΙΟΣ ΤΣΙΧΛΑΣ / ΕΠΟΙΕΙ (με κεφαλαίους χαρακτήρες).
Η προτομή είναι τοποθετημένη πάνω σε μία πολύ ψηλή και λεπτή ορθογώνια παραλληλεπίπεδη βάση από τσιμέντο, η οποία πατάει πάνω σε τέσσερα σκαλάκια που προεξέχουν γύρω – γύρω και που είναι επίσης τοποθετημένα μέσα σε ένα μικρό παρτέρι με λουλούδια.
Ο Διονύσιος, ο επονομαζόμενος λόγω της ευρείας του μόρφωσης Φιλόσοφος ή και κοροϊδευτικά από τους Τούρκους Σκυλόσοφος (Παραμυθιά Θεσπρωτίας 1540 – Ιωάννινα 1611), ως Μητροπολίτης Λαρίσης οργάνωσε την πρώτη μεγάλη επαναστατική εξέγερση κατά
των Τούρκων το 1600 - 1601· η εξέγερση αυτή απέτυχε και μάλιστα πολλοί εξεγερμένοι από την περιοχή θανατώθηκαν, ανάμεσα σε αυτούς και ο πολιούχος της πόλης, ο Άγιος Σεραφείμ.
Μερικά χρόνια αργότερα (1611) οργάνωσε μία δεύτερη εξέγερση στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία που κι αυτή είχε παρόμοια τύχη· αν και οι εξεγερμένοι κατάφεραν να μπουν στα Ιωάννινα και να πυρπολήσουν το τούρκικο διοικητήριο, οι Τούρκοι ωστόσο ανασυντάχθηκαν, έπιασαν τον Διονύσιο και τον έγδαραν ζωντανό σε ένα σπήλαιο των Ιωαννίνων.
Με πρωτοβουλία του Μητροπολίτου Ιεζεκιήλ συστάθηκε επιτροπή που συνέλεξε με έρανο χρήματα για την φιλοτέχνηση του γλυπτού αυτού. Ήδη από το 1926 είχε θεσμοθετηθεί λιτανεία των ιερών λειψάνων του πολιούχου Αγίου Σεραφείμ, στην οποία προπορεύεται η περιφορά μίας εικόνας του Διονυσίου(76)* που υπήρξε συναγωνιστής του. Γενικώς αποδίδονταν τιμές στον Διονύσιο, αν και το πρόσωπο και η δράση του δεν ήταν ομόφωνα αποδεκτά από
κάποιους εκκλησιαστικούς κύκλους(77)* και μάλιστα ήδη από τη δεκαετία του 1930 είχε δοθεί παραγγελία στον Θωμά Θωμόπουλο για την κατασκευή της προτομής του, παραγγελία όμως που δεν ολοκληρώθηκε ως τον θάνατο του γλύπτη. Πιθανώς στα τέλη του 1947 δόθηκε εκ νέου παραγγελία για την κατασκευή της προτομής του Διονυσίου που έγινε με βάση την εικόνα του που περιφερόταν κατά την λιτανεία του Αγίου Σεραφείμ. Τα σχέδια της προτομής και
του βάθρου της εκτέθηκαν μάλιστα στο καφενείο «Άρνη» και το μάρμαρο αγοράστηκε από την Αθήνα.
Την ίδια περίοδο, όπως περνάει στον τοπικό τύπο της Καρδίτσας, υπήρχε μία έντονη αντιδικία με παράγοντες των Τρικάλων, όπου επίσης απέδιδαν τιμές στον Διονύσιο ως Επίσκοπο Τρίκκης, κάτι που θεωρούταν ανυπόστατο(78)*. Είχε εξάλλου και στα Τρίκαλα φιλοτεχνηθεί από τον Κλέαρχο Λουκόπουλο μία προτομή του Διονυσίου, με μοντέλο όμως έναν σύγχρονο κληρικό. Η προτομή αυτή απαξιώθηκε από τον ίδιο τον Δήμαρχο των Τρικάλων και
τοποθετήθηκε σε ένα δημοτικό γκαράζ, ώσπου στις αρχές του 1948 αποφασίστηκε η τοποθέτησή της στην πόλη.
Ο Μητροπολίτης Ιεζεκιήλ δεν διαφωνούσε με την απόδοση τιμών στον Διονύσιο από τους Τρικαλινούς, επιχειρηματολογούσε όμως κατά της αποδιδόμενης ιδιότητας στον Διονύσιο ως Επίσκοπου Τρίκκης και ταυτοχρόνως υπέρ του δικαιώματος των Καρδιτσιωτών να τον τιμήσουν, καθώς η Καρδίτσα υπαγόταν στη δικαιοδοσία της Μητρόπολης Λάρισας, όταν Μητροπολίτης της ήταν ο Διονύσιος. Μάλιστα πρότεινε για την τοποθέτηση του γλυπτού στο προαύλιο της εκκλησίας για να μην είναι απαραίτητη η σχετική άδεια του Δήμου. Με την πρόταση της γλυπτικής προτομής εξάλλου παρέκαμπτε ένα ακόμη δύσκολο σημείο: η εικόνα του Διονυσίου, ως έκπτωτου από το Πατριαρχείο, δεν μπορούσε δεν τοποθετηθεί ως ‘’εικόνα ιερωμένου’’ στο εσωτερικό της εκκλησίας(79)*. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν με μεγαλοπρέπεια, επισημότητα και πάνδημη συμμετοχή από τον ίδιο τον Μητροπολίτη Ιεζεκιήλ στις 25 Μαρτίου 1948.
Ήδη στον περίβολο του ναού βρισκόταν από παλιότερα το ηρώο πεσόντων και η ανάγλυφη επιτύμβια στήλη του Γ. Λαΐου. Πολύ λίγο αργότερα επρόκειτο να τοποθετηθεί η προτομή του Επισκόπου Κίτρους Νικόλαου, ενώ πάρα πολλά χρόνια μετά μεταφέρθηκε εκεί και η προτομή του Ιεζεκιήλ.
75 το μικρό όνομα του γλύπτη, όπως προκύπτει από εγχάρακτη επιγραφή που υπάρχει σε αυτό, είναι Στέλιος –σε κάποιες ωστόσο γραπτές πηγές αναφέρεται στη θέση του ονόματός του το αρχικό: Ι. Το επώνυμό του εξάλλου σε γραπτές αναφορές αλλού και άλλοτε τονίζεται στην λήγουσα και άλλοτε πάλι στην παραλήγουσα. Η μοναδική πληροφορία που έχουμε για τον γλύπτη είναι ότι ήταν καλλιτέχνης της Καρδίτσας (δες: Ιεζεκιήλ, Έργα και Ημέραι, τ. Γ΄,
σελ.: 6-24), την οποία επιβεβαιώνει κατά κάποιον τρόπο η προφορική μαρτυρία (της 22ας Ιουλίου 2008) του καρδιτσιώτη ζωγράφου Γιώργου Γούλα, σύμφωνα με την οποία: παλιά ήταν στην Καρδίτσα ένας μαρμαράς που ενίοτε έκανε και γλυπτά, ο Τσίχλας.
Η προτομή είναι τοποθετημένη πάνω σε μία πολύ ψηλή και λεπτή ορθογώνια παραλληλεπίπεδη βάση από τσιμέντο, η οποία πατάει πάνω σε τέσσερα σκαλάκια που προεξέχουν γύρω – γύρω και που είναι επίσης τοποθετημένα μέσα σε ένα μικρό παρτέρι με λουλούδια.
Ο Διονύσιος, ο επονομαζόμενος λόγω της ευρείας του μόρφωσης Φιλόσοφος ή και κοροϊδευτικά από τους Τούρκους Σκυλόσοφος (Παραμυθιά Θεσπρωτίας 1540 – Ιωάννινα 1611), ως Μητροπολίτης Λαρίσης οργάνωσε την πρώτη μεγάλη επαναστατική εξέγερση κατά
των Τούρκων το 1600 - 1601· η εξέγερση αυτή απέτυχε και μάλιστα πολλοί εξεγερμένοι από την περιοχή θανατώθηκαν, ανάμεσα σε αυτούς και ο πολιούχος της πόλης, ο Άγιος Σεραφείμ.
Μερικά χρόνια αργότερα (1611) οργάνωσε μία δεύτερη εξέγερση στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία που κι αυτή είχε παρόμοια τύχη· αν και οι εξεγερμένοι κατάφεραν να μπουν στα Ιωάννινα και να πυρπολήσουν το τούρκικο διοικητήριο, οι Τούρκοι ωστόσο ανασυντάχθηκαν, έπιασαν τον Διονύσιο και τον έγδαραν ζωντανό σε ένα σπήλαιο των Ιωαννίνων.
Με πρωτοβουλία του Μητροπολίτου Ιεζεκιήλ συστάθηκε επιτροπή που συνέλεξε με έρανο χρήματα για την φιλοτέχνηση του γλυπτού αυτού. Ήδη από το 1926 είχε θεσμοθετηθεί λιτανεία των ιερών λειψάνων του πολιούχου Αγίου Σεραφείμ, στην οποία προπορεύεται η περιφορά μίας εικόνας του Διονυσίου(76)* που υπήρξε συναγωνιστής του. Γενικώς αποδίδονταν τιμές στον Διονύσιο, αν και το πρόσωπο και η δράση του δεν ήταν ομόφωνα αποδεκτά από
κάποιους εκκλησιαστικούς κύκλους(77)* και μάλιστα ήδη από τη δεκαετία του 1930 είχε δοθεί παραγγελία στον Θωμά Θωμόπουλο για την κατασκευή της προτομής του, παραγγελία όμως που δεν ολοκληρώθηκε ως τον θάνατο του γλύπτη. Πιθανώς στα τέλη του 1947 δόθηκε εκ νέου παραγγελία για την κατασκευή της προτομής του Διονυσίου που έγινε με βάση την εικόνα του που περιφερόταν κατά την λιτανεία του Αγίου Σεραφείμ. Τα σχέδια της προτομής και
του βάθρου της εκτέθηκαν μάλιστα στο καφενείο «Άρνη» και το μάρμαρο αγοράστηκε από την Αθήνα.
Την ίδια περίοδο, όπως περνάει στον τοπικό τύπο της Καρδίτσας, υπήρχε μία έντονη αντιδικία με παράγοντες των Τρικάλων, όπου επίσης απέδιδαν τιμές στον Διονύσιο ως Επίσκοπο Τρίκκης, κάτι που θεωρούταν ανυπόστατο(78)*. Είχε εξάλλου και στα Τρίκαλα φιλοτεχνηθεί από τον Κλέαρχο Λουκόπουλο μία προτομή του Διονυσίου, με μοντέλο όμως έναν σύγχρονο κληρικό. Η προτομή αυτή απαξιώθηκε από τον ίδιο τον Δήμαρχο των Τρικάλων και
τοποθετήθηκε σε ένα δημοτικό γκαράζ, ώσπου στις αρχές του 1948 αποφασίστηκε η τοποθέτησή της στην πόλη.
Ο Μητροπολίτης Ιεζεκιήλ δεν διαφωνούσε με την απόδοση τιμών στον Διονύσιο από τους Τρικαλινούς, επιχειρηματολογούσε όμως κατά της αποδιδόμενης ιδιότητας στον Διονύσιο ως Επίσκοπου Τρίκκης και ταυτοχρόνως υπέρ του δικαιώματος των Καρδιτσιωτών να τον τιμήσουν, καθώς η Καρδίτσα υπαγόταν στη δικαιοδοσία της Μητρόπολης Λάρισας, όταν Μητροπολίτης της ήταν ο Διονύσιος. Μάλιστα πρότεινε για την τοποθέτηση του γλυπτού στο προαύλιο της εκκλησίας για να μην είναι απαραίτητη η σχετική άδεια του Δήμου. Με την πρόταση της γλυπτικής προτομής εξάλλου παρέκαμπτε ένα ακόμη δύσκολο σημείο: η εικόνα του Διονυσίου, ως έκπτωτου από το Πατριαρχείο, δεν μπορούσε δεν τοποθετηθεί ως ‘’εικόνα ιερωμένου’’ στο εσωτερικό της εκκλησίας(79)*. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν με μεγαλοπρέπεια, επισημότητα και πάνδημη συμμετοχή από τον ίδιο τον Μητροπολίτη Ιεζεκιήλ στις 25 Μαρτίου 1948.
Ήδη στον περίβολο του ναού βρισκόταν από παλιότερα το ηρώο πεσόντων και η ανάγλυφη επιτύμβια στήλη του Γ. Λαΐου. Πολύ λίγο αργότερα επρόκειτο να τοποθετηθεί η προτομή του Επισκόπου Κίτρους Νικόλαου, ενώ πάρα πολλά χρόνια μετά μεταφέρθηκε εκεί και η προτομή του Ιεζεκιήλ.
75 το μικρό όνομα του γλύπτη, όπως προκύπτει από εγχάρακτη επιγραφή που υπάρχει σε αυτό, είναι Στέλιος –σε κάποιες ωστόσο γραπτές πηγές αναφέρεται στη θέση του ονόματός του το αρχικό: Ι. Το επώνυμό του εξάλλου σε γραπτές αναφορές αλλού και άλλοτε τονίζεται στην λήγουσα και άλλοτε πάλι στην παραλήγουσα. Η μοναδική πληροφορία που έχουμε για τον γλύπτη είναι ότι ήταν καλλιτέχνης της Καρδίτσας (δες: Ιεζεκιήλ, Έργα και Ημέραι, τ. Γ΄,
σελ.: 6-24), την οποία επιβεβαιώνει κατά κάποιον τρόπο η προφορική μαρτυρία (της 22ας Ιουλίου 2008) του καρδιτσιώτη ζωγράφου Γιώργου Γούλα, σύμφωνα με την οποία: παλιά ήταν στην Καρδίτσα ένας μαρμαράς που ενίοτε έκανε και γλυπτά, ο Τσίχλας.
*
76 η οποία προερχόταν από ένα σκίτσο του Διονυσίου που παλιότερα υπήρχε σε χειρόγραφο της Μονής Προδρόμου
στη Μακεδονία (το οποίο βέβαια το 1926 δεν σωζόταν πλέον –υπήρχε όμως στην Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία, τόμος Θ΄, σελ.: 406).
77 κάποιοι τον θεωρούσαν παράφρονα ή άλλοι εστίαζαν στην καθαίρεσή του από το Πατριαρχείο ως αποστάτη κατά του πολυχρονίου Βασιλέως Μεχμέτ (15 Μαΐου 1601). 78 πρόκειται για ιστορικό ετεροχρονισμό, καθώς την περίοδο δράσης του Διονυσίου δεν υπήρχε Μητρόπολη ή Επισκοπή Τρίκκης.
79 όπως έγινε με τον Άγιο Σεραφείμ, ο οποίος, αν και αγωνίσθηκε μαζί με τον Διονύσιο και θανατώθηκε μαρτυρικά γι΄ αυτή του τη δράση, δεν καθαιρέθηκε –οπότε η μορφή του μπορούσε να μπει στο εσωτερικό της εκκλησίας κι έτσι υπάρχει σε αυτή μία ωραία εικόνα που ιστορεί τη ζωή και τα βασανιστήριά του.
79 όπως έγινε με τον Άγιο Σεραφείμ, ο οποίος, αν και αγωνίσθηκε μαζί με τον Διονύσιο και θανατώθηκε μαρτυρικά γι΄ αυτή του τη δράση, δεν καθαιρέθηκε –οπότε η μορφή του μπορούσε να μπει στο εσωτερικό της εκκλησίας κι έτσι υπάρχει σε αυτή μία ωραία εικόνα που ιστορεί τη ζωή και τα βασανιστήριά του.
