Τα γλυπτά της Καρδίτσας ❤ Ηρώο πεσόντων

τα γλυπτά της Καρδίτσας

ηρώο πεσόντων

Της Μαρίας Γιαννέλου

οβελίσκος
υλικό: μάρμαρο
διαστάσεις: ;
χρόνος κατασκευής: ;
χρόνος τοποθέτησης: πιθανώς κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα.
βρίσκεται στον περίβολο της Μητρόπολης Καρδίτσας, του Ι. Ν. Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης -ακριβώς δίπλα από την εκκλησία στην δεξιά της περιοχή (κατά τον θεατή)
γλύπτης: Νικόλαος Π. Γεωργαντής (;)54 (Αθήνα 1883 – Αθήνα 1947).

Το μνημείο αυτό είναι ένας τετράεδρος μαρμάρινος στύλος που λεπταίνει βαθμιαία προς την κορυφή του, όπου και έχει πυραμιδοειδή απόληξη. Στην κύριά του όψη, στην κορυφή του κυρίως σώματός του διαβάζουμε: ΟΙ ΕΚ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ / ΕΝ ΠΟΛΕΜΟΙΣ ΘΑΝΟΝΤΕΣ / ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΑΠΟ ΕΤΟΥΣ 1912 (με κεφαλαίους χαρακτήρες).

Ακολουθεί μία εγκοπή στη μαρμάρινη επιφάνεια και κάτω από αυτή ένα έξεργο ανάγλυφο με παράσταση δικέφαλου αετού. Τα δύο κεφάλια του αετού παρουσιάζονται να φέρουν κορώνες, ενώ η
απόληξη και των δύο είναι ένας σταυρός. Στο σώμα τους εικονίζεται ένα οικόσημο με ένα σταυρό στο εσωτερικό του, το οποίο είναι επίσης στεφανωμένο με μία κορώνα που απολήγει σε ένα σταυρό. Ο
αετός με το δεξί του πόδι (κατά τον θεατή) κρατάει ένα σταυρό και με το αριστερό του ένα ξίφος με τη λεπίδα στραμμένη προς τα πάνω. Τα πρόσωπα και τα μάτια εικονίζονται με έντονες λαξεύσεις και στυλιζαρισμένες απόψεις. Το κορμί του πτηνού και τα φτερά του αποδίδονται με εγχαράξεις και ενίοτε με πιο βαθιές λαξεύσεις. Η παράσταση παρουσιάζει έντονο στυλιζάρισμα και λαϊκότροπο χαρακτήρα.

Ακολουθούν εκτεταμένες λίστες με ονόματα νεκρών
τοποθετημένες σε κατηγορίες ανάλογα με τον βαθμό τους στο στράτευμα· διαβάζουμε λοιπόν:
ΛΟΧΑΓΟΙ / ΔΕΔΟΥΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ / ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ / ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟΙ / ΑΖΑΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ / ΚΟΥΚΟΥΛΕΤΣΟΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ / ΠΕΤΙΝΤΖΟΓΙΑΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ / ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ / ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ / ΛΟΧΙΑΙ /
ΧΑΤΖΗΜΗΤΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ / ΠΑΥΛΟΥ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ / ΠΕΤΣΟΜΙΧΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ / ΜΠΑΣΔΕΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ / ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ / ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ / ΒΛΑΧΑΒΑΣ ΑΝΑΣ. / ΓΕΡΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚ. / ΓΚΕΚΑΣ ΝΙΚ. / ΓΚΑΡΝΑΚΗΣ ΚΩΝΣ. / ΓΚΑΓΚΑΝΑΤΣΟΣ ΑΘΑΝ. / ΔΡΟΣΟΣ ΔΗΜΗΤ. / ΚΑΚΟΣ ΖΗΣΗΣ / ΚΑΛΑΝΤΖΗΣ ΝΙΚ. /
ΚΑΡΑΦΕΡΗΣ ΓΕΩΡ. / ΚΑΡΑΜΗΤΡΟΣ ΓΕΩΡ. / ΚΑΤΣΙΚΙΑΣ ΑΣΤΕΩΡΑΔ. / ΚΟΥΤΣΟΓΚΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣ. / ΚΟΝΤΑΚΞΗΣ ΓΕΩΡ. / ΚΩΣΤΑΜΗΣ ΓΡΗΓ. / ΚΟΛΤΣΙΔΑΣ ΑΠΟΣ.
/ ΚΩΝΤΟΚΩΣΤΑΣ ΔΗΜΗΤ. / ΓΑΚΙΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚ. (με κεφαλαίους χαρακτήρες).

Πιο κάτω αποδίδεται με έξεργο τρόπο ένας σταυρός, μπροστά από τον οποίο πέφτει ένα κλαρί δάφνης και πίσω από αυτόν προβάλλει ένα σπαθί με την λεπίδα στραμμένη προς τα κάτω. Ακριβώς πιο κάτω διαβάζουμε:

ΤΑΥΤΗΝ ΑΦΙΕΡΟΙ ΑΥΤΟΙΣ ΔΗΜΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ / ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΟΥ / ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΜΠΑΪΡΑΚΤΑΡΗ55 (με κεφαλαίους χαρακτήρες).
Στην αριστερή (κατά τον θεατή) όψη
διαβάζουμε: ΛΟΧΑΓΟΣ / ΚΩΣΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ / ΛΟΧΙΑΙ / ΣΦΗΚΑΣ ΓΕΩΡΓΟΣ / ΝΟΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ / ΚΑΤΣΟΥΛΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ / ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ / ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ ΔΗΜΟΣΘ. / ΣΕΚΛΙΖΙΩΤΗΣ ΑΛΕΞ. / ΠΕΤΡΙΝΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙ / ΝΙΑΝΙΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙ / ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ ΚΩΝΣΤ / ΦΟΥΝΤΑΣ ΑΛΕΞ / ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ. Η. / ΣΧΙΖΑΣ ΑΛΕΞ / ΓΑΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ / ΜΑΤΟΥΣΗΣ ΚΩΝΣΤΑ / ΜΗΛΑΡΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ / ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΛΟΧΙΑΣ / ΑΘΑΝ. ΝΑΚΟΣ
ΜΟΙΡΑΡΧΟΣ / ΓΕΩΡ. ΝΑΚΟΣ ΤΑΓ/ΡΧΗΣ ΠΕΖ / ΑΝΤ. Σ. ΧΡΥΣΙΚΟΣ ΣΤΡ/ΤΗΣ (με κεφαλαίους χαρακτήρες).

Σε αναλογία της μπροστινής όψης και στην πίσω διαβάζουμε πάνω – πάνω: ΠΕΣΟΝΤΕΣ / ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ / 1940 – 1941 (με κεφαλαίους χαρακτήρες).

Πιο κάτω (κάτω από μία εγκοπή της μαρμάρινης επιφάνειας) συνεχίζει η αναγραφή των ονομάτων: ΑΝΘ/ΓΟΙ / ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΚΩΝ. / ΠΑΠΑΚΡΙΒΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΟΣΘ. /
ΦΑΛΙΑΓΚΑΣ ΦΩΤ. ΥΠΟΛ. / ΧΑΝΤΖΙΑΡΑΣ ΚΩΝ. / ΑΝΘ/ΣΤΑΙ / ΤΑΝΤΟΣ ΜΙΧ. / ΛΟΧΙΑΙ / ΓΚΟΥΜΑΣ ΠΑΡΑΣΧ. / ΚΑΤΣΑΡΟΣ ΔΗΜ. / ΚΑΤΣΑΡΟΣ ΒΑΣ. / ΔΕΚΑΝΕΙΣ / ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΚΩΝ. / ΚΑΛΟΓΡΙΑΝΝΙΤΗΣ ΒΑΣ. / ΣΟΥΛΙΩΤΗΣ ΛΕΩΝ. / ΣΚΑΡΛΟΣ
ΓΕΩΡΓ. / ΠΑΠΑΛΑΜΠΡΟΣ ΚΩΝ. / ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ / ΑΣΗΜΕΝΙΟΣ ΠΑΝ. / ΒΛΑΧΟΤΑΣΙΟΣ ΙΩΑΝ. / ΒΕΝΕΤΗΣ ΙΩΑΝ. / ΒΛΑΧΟΣ ή ΜΠΟΥΧΑΚΟΣ ΑΛΕ. / ΓΚΟΥΡΚΟΥΛΑΣ ΔΗΜ. / ΓΚΟΥΡΚΟΥΛΑΣ ΑΡΙΣΤ. / ΖΑΧΑΡΗΣ ΧΡ. / ΚΟΥΜΑΔΙΤΗΣ ΔΗΜ. ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡ. / ΚΑΛΑΝΤΖΗΣ ΑΠΟΣΤ. ΚΕΡΑΜΜΙΔΑΣ ΑΠΟΣΤ. / ΛΑΠΠΑΣ ΧΡ. / ΜΑΚΡΗΣ ΧΑΡΙΛ. / ΝΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜ. / ΝΤΑΝΤΑΜΗΣ ΑΘ. / ΠΑΠΑΔΗΣ
ΕΥΑΓ. / ΠΟΝΤΑΣ ΑΠΟΣΤ. / ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΛΤ. / ΠΑΛΑΝΤΖΑΣ ΕΞΑΡΧ. / ΠΕΤΣΑΣ ΑΘ. / ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ ΑΝΤ. / ΠΑΛΑΝΤΖΑΣ ΚΩΝ. / ΣΑΤΡΑΤΖΕΜΗΣ ΓΕΩΡΓ. / (γραμμικό σχέδιο) / ΒΑΡΣΑΜΗΣ ΚΩΝ. / ΝΤΑΛΤΑΝΗΣ ΘΕΟΔ.

Στην δεξιά τέλος (κατά τον θεατή) όψη διαβάζουμε: ΛΟΧΑΓΟΣ / ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ / (γραμμικό σχέδιο) / ΓΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗΣ / ΚΟΝΤΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ / ΜΠΙΚΟΣ ΙΩΑΝ. / ΜΠΛΙΤΣΗΣ ΓΕΩΡ. / ΜΠΑΞΕΒΑΝΟΣ ΛΕΩΝΙΔ. / ΜΠΟΥΡΤΟΓΙΑΣ ΑΠΟΣ. / ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΥΣΗΣ ΓΕΩΡ. / ΜΑΡΚΟΥΤΗΣ ΓΕΩΡ. / ΜΑΡΚΟΥΤΗΣ ΑΝΔΡ. /
ΜΑΛΛΙΩΡΑΣ ΒΑΪΟΣ / ΜΠΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΑΓΓ. / ΜΠΟΥΝΤΟΛΟΣ ΖΗΣΗΣ / ΜΠΑΖΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤ. / ΝΤΑΜΑΤΗΣ ΚΩΝ. / ΝΤΑΛΑΝΙΚΑΣ ΙΩΑΝ. / ΝΤΑΝΤΗΣ ΔΗΜΗΤ. /
ΝΤΑΝΤΑΜΗΣ ΣΤΕΡ. / ΝΑΟΥΜΗΣ ΔΗΜΗΤ. / ΞΥΡΑΦΑΚΗΣ ΑΠΟΣ. / ΠΕΤΕΙΝΑΡΑΣ ΑΘΑΝ. ΛΟΧΙΑΣ / ΠΟΝΤΑΣ ΓΕΩΡ. / ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ ΔΗΜΗΤ. / ΠΑΠΑΜΑΝΟΣ
ΒΑΣΙΛ. / ΠΑΠΠΑΣ ΓΕΩΡ. / ΠΑΠΑΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ Σ. / ΠΑΠΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΕΥΘ. / ΠΑΠΑΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΚΩΝ. / ΠΑΠΑΛΑΜΠΡΟΥ ΑΘΑΝ. / ΣΥΡΓΙΑΝΝΗΣ ΓΕΩΡ. / ΣΕΣΕΠΟΣ ΓΕΩΡ. / ΤΣΑΓΑΝΟΣ ΠΕΡΙΚ. / ΤΣΟΥΚΑΣ ΕΠΑΜ. / ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΔΗΜΗΤ. / ΤΣΙΜΟΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓ. / ΤΑΜΠΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓ. / ΤΣΙΛΙΜΑΝΗΣ ΙΩΑΝ. / ΧΑΡΚΟΠΛΙΑΣ ΣΤΑΥΡ. / ΧΡΟΝΗΣ ΛΕΩΝΙΔ. (με κεφαλαίους χαρακτήρες).

Το μνημείο εντάσσεται τυπολογικά στην πολύ κοινή κατηγορία των ηρώων που αποτελούν μάλιστα την πρώτη κατηγορία δημόσιου γλυπτού στο ελεύθερο Ελληνικό Κράτος56 και το οποίο γνώριζε ιδιαίτερη διάδοση με το τέλος των διαφόρων πολέμων, οπότε οι ζώντες τιμούσαν με αυτό τον τρόπο τους νεκρούς τους, αναφέροντας πολύ συχνά σε μακροσκελείς στήλες τα ονόματά τους. Όπως ακριβώς γίνεται κι εδώ, όπου φαίνεται πως ονόματα νεκρών
καταχωρούνται τουλάχιστον σε δύο δόσεις: την πρώτη με το τέλος του πολέμου του 1912 (ονόματα της μπροστινής και πιθανώς της αριστερής όψης του μνημείου) και τη δεύτερη με το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου (τα ονόματα της πίσω κι ενδεχομένως της δεξιάς πλευράς του)57.

Από παλαιότερες φωτογραφίες ξέρουμε ότι το ηρώο πεσόντων παλιότερα βρισκόταν πάλι στον περίβολο της μητρόπολης, στην περιοχή όμως μπροστά από την εκκλησία58, ενώ όλοι οι ερευνητές59 συμφωνούν ότι ακόμη πιο πριν βρισκόταν στο Παυσίλυπο60, το πάρκο της πόλης που ακόμη και σήμερα βρίσκεται ακριβώς πίσω από το ιερό της συγκεκριμένης εκκλησίας. Κατά μία άποψη υπήρξε και μία προγενέστερη και πρώτη του τοποθέτηση στην κεντρική πλατεία της πόλης61.

Το μνημείο αυτό και σήμερα τιμάται ενίοτε από εκπροσώπους διαφόρων φορέων και με διάφορες αιτίες κι αφορμές –σε περιπτώσεις πάντοτε που υπάρχει ανάγκη απότισης φόρου
τιμής και μνήμης σε νεκρούς πολέμου.

54 πάνω ή γύρω από το μνημείο δεν υπάρχει κάποια σχετική επιγραφή, ο Χρύσανθος Χρήστου ωστόσο και η Μυρτώ
Κουμβακάλη – Αναστασιάδη στην Νεοελληνική Γλυπτική 1800-1940, έκδοση Εμπορικής Τραπέζης, Αθήνα 1982,
σελ.: 228 αναφέρουν στα έργα του Νικόλαου Γεωργαντή μεταξύ άλλων και το ηρώο πεσόντων της Καρδίτσας. Δεν
υπάρχει κάποιο σχέδιο, φωτογραφία ή περιγραφή του μνημείου, αλλά δεν υπήρξε ποτέ και καμία αναφορά σε κάποιο
άλλο ηρώο πεσόντων στην Καρδίτσα. Ομοίως και ο Στέλιος Λυδάκης στην Νεοελληνική Γλυπτική – οι Έλληνες Γλύπτες, Μέλισσα, 1981, τόμος 5ος, σελ.: 304 αποδίδει στον Ν. Γεωργαντή ένα ηρώο πεσόντων στην Καρδίτσα.
Με αρκετή επιφύλαξη ταυτίζω τα δύο μνημεία, καθώς ο ίδιος ο Ν. Γεωργαντής σε επιστολή του προς τον Μ. Ιεζεκιήλ αναφέρεται στην προτομή του Καραϊσκάκη που ο ίδιος φιλοτέχνησε, ως το μνημείο – ηρώο του Καραϊσκάκη (δες
σχετικά: Ιεζεκιήλ, Έργα και Ημέραι, τ. Β΄, 1948, σελ.: 125-126), πράγμα που μπορεί ενδεχομένως να δημιουργεί μία
σχετική σύγχυση: να ωθεί τους μεταγενέστερους μελετητές να βλέπουν ως ανεξάρτητα τα δύο μνημεία (από την μία
ένα μνημείο – ηρώο και από την άλλη η προτομή του Καραϊσκάκη) και να προχωρούν κατόπιν στην απόδοση του μνημείου – ηρώου (που μπορεί πλέον να ταυτίζεται με το ηρώο πεσόντων....) στον Ν. Γεωργαντή.
Ο Χρ. Χρήστου και η Μ. Κουμβακάλη – Αναστασιάδη ωστόσο αποδίδουν στον Γεωργαντή μία προτομή του Καραϊσκάκη
και ένα ηρώο πεσόντων στην Καρδίτσα.
55 ο Στέφανος Μπαϊρακτάρης υπήρξε Δήμαρχος από το 1914 έως 1917 και από το 1920 έως το 1925.
56 δες: Δώρα Μαρκάτου, Υπαίθρια γλυπτά 1843 - 1940, περ. Επτά Ημέρες της Καθημερινής, Κυριακή 25 Οκτωβρίου
1998.
57 γι΄ αυτή την ομαδοποίηση υπάρχει μάλλον μία μεγάλη δόση αυθαιρεσίας και βασίζομαι μόνον στην ύπαρξη ενός
γραμμικού μοτίβου που υπάρχει μόνον στην πίσω και την δεξιά όψη του μνημείου και δεν υπάρχει στις άλλες δύο·
αυτό το στοιχείο νομίζω ότι λειτουργεί ως σήμα συσχετισμού των πληροφοριών των δύο αυτών ζευγών των πλευρών
του ηρώου πεσόντων. 58 τοποθετήθηκε εκεί προπολεμικά, από τον Μητροπολίτη Ιεζεκιήλ (η περίοδος διακονίας του ως Μητροπολίτη
Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων ήταν: 1924 - 1950). Ο Ηλίας Παγανός δίνει τη χρονολογία 25/10/1925 ως
την ημερομηνία που συνέβη αυτή η μετακίνηση (δες: Παγανός 2002). Στην σημερινή του θέση τοποθετήθηκε μάλλον
μεταπολεμικά, όταν πιθανώς τοποθετήθηκαν εκεί και οι προτομές του Διονυσίου και του Νικολάου Επισκόπου Κίτρους. 59 δες: Φώτης Βογιατζής (περιοδικό Γνώση και Γνώμη, τόμος ΣΤ΄, Καρδίτσα 1987), Βασίλειος Λάππας (1974) και
Ηλίας Παγανός (2002). 60 ο Ηλίας Παγανός δίνει μάλιστα και την ημερομηνία 9/2/1914 ως την ημερομηνία πρώτης τοποθέτησής του εκεί
(δες: Παγανός 2002). 61 δες: περιοδικό Γνώση και Γνώμη, τόμος ΣΤ΄, Καρδίτσα 1987, σελ.: 127 (συντάκτης: Φώτης Βογιατζής).