Αρχαιότητα - Αρχαίοι οικισμοί στην περιοχή της Θεσσαλιώτιδας ❤

 

Αρχαιότητα 

Όπως είναι γενικά παραδεκτό, γύρω στο 2000 π.Χ. κατέβηκαν στη χώρα μας τα πρώτα ελληνικά φύλα. Οι λαοί που κατοικούσαν μέχρι τότε στη Θεσσαλία και ιδιαίτερα στην Καρδίτσα τα προϊστορικά χρόνια ήταν οι Πελασγοί. Αυτοί είναι οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής. Στη συνεχεία αναφέρονται οι Μινύες και οι Μυρμιδόνες. Στους Μυρμιδόνες βασίλευε τον καιρό του Τρωικού πολέμου ο Πηλέας, πατέρας του Αχιλλέα. Εδώ ζούσαν ακόμη οι Αθαμάνες, στη περιοχή της Αργιθέας και της Άρτας, και οι Δόλοπες, στη περιοχή των Αγράφων. 

Το πρώτο ελληνικό φύλο που κατέβηκε από το βορρά στην περιοχή της Καρδίτσας, ήταν οι Αιολείς, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη περιοχή του σημερινού χωριού Πύργου Κιερίου, και ίδρυσαν την πόλη της Άρνης. Κατά άλλους, όμως, η Άρνη προϋπήρχε και την κατέλαβαν οι Αιολείς. Προς το τέλος της μυκηναϊκής εποχής, γύρω στα 1200 π.Χ., ένα άλλο ελληνικό φύλο, οι Βοιωτοί, που κατοικούσαν στην κεντρική Πίνδο, πήγαν στη δυτική Θεσσαλία και εγκαταστάθηκαν και αυτοί στην Άρνη και στη γύρω περιοχή και αναμείχθηκαν ειρηνικά με τους Αιολείς και έτσι προέκυψαν οι "Αιολικοί Βοιωτοί" ή "Αιολοβοιωτοί". 

Ένα άλλο ελληνικό φύλο, εξήντα χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο (1124 π.Χ.), οι Θεσσαλοί, κατέβηκαν από την περιοχή τη Θεσπρωτίας κυρίευσαν την Άρνη και εγκαταστάθηκαν εκεί. Στη συνέχεια εξαπλώθηκαν και κατέλαβαν ολόκληρη την Θεσσαλία. Την εποχή αυτή μετονομάζεται η πόλη της Άρνης σε «Θεσσαλιώτιδα». Από τους Αιολοβοιωτούς που κατοικούσαν στη περιοχή, πολλοί έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στη σημερινή Βοιωτία, η οποία ονομάστηκε έτσι από τότε. Οι Αιολοβοιωτοί που επέλεξαν να παραμείνουν έπρεπε να αποδεχτούν τους όρους της 

«Συνθήκης της Άρνης», μια συνθήκη που υπογράφτηκε μεταξύ των δύο φύλων, σύμφωνα με την οποία οι Αιολοβοιωτοί θα ήταν υπό την κυριαρχία των Θεσσαλών και θα τους έδιναν κάποιο μερίδιο από τα εισοδήματα τους. Έτσι όσοι παρέμειναν δούλευαν στα χωράφια των Θεσσαλών και ονομάστηκαν «Πενέστες», γιατί ήταν φτωχοί και «Μενέστες», γιατί έμειναν στον τόπο τους. Κάποιοι πιστεύουν ότι είναι και οι πρόγονοι των σημερινών κατοίκων του κάμπου της Καρδίτσας, των Καραγκούνηδων. 

Οι Θεσσαλοί όπως και όλοι οι Έλληνες πίστευαν στους δώδεκα θεούς του Ολύμπου. Σε ορισμένους έδωσαν δικά τους προσωνύμια, που δήλωναν είτε τον τόπο λατρείας τους είτε κάποια ιδιαίτερη ιδιότητα τους. Έτσι στο αρχαίο Κιέριο, ο θεός Ποσειδώνας λατρευόταν με το προσωνύμιο «Κιέριος», σε άλλο οικισμό η θεά Αθήνα ως «Ιτωνία», στην περιοχή της Μητρόπολης, σημερινής κωμόπολης της Καρδίτσας, λατρευόταν η Αφροδίτη ως «Καστνία». 

Κατά τους ιστορικούς χρόνους, τον 8ο αιώνα π.Χ., ο Αλευάς Πύρρος , βασιλιάς της Λάρισας επέβαλε την κυριαρχία του σε ολόκληρη την Θεσσαλία και την χώρισε σε τέσσερα διοικητικά διαμερίσματα, που ήταν : η Πελασγιώτις, η σημερινή Λάρισα, η Εστιαώτις ή Ιστιαίωτις, η περιοχή των Τρικάλων, η Φθιώτις, η σημερινή περιοχή της Φθιώτιδας και η Θεσσαλιώτιδα, η οποία περιλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού νομού της Καρδίτσας και ονομάστηκε έτσι από τους Θεσσαλούς που κατοικούσαν στην περιοχή. 

Η Θεσσαλιώτιδα ήταν το μεγαλύτερο σε πληθυσμό και σε δύναμη διαμέρισμα της Θεσσαλίας και είχε δικό της στρατό και αξιόλογο ιππικό. Στις πόλεις της υπήρχαν δημόσια ιδρύματα τοξοβολίας και ιππασίας ενώ διεξάγονταν και αντίστοιχοι αγώνες. Οι κάτοικοι ήταν καλοί έμποροι, γενναίοι και αγαπούσαν την ποίηση, τη ρητορική και την μουσική. 

Αρχαίοι οικισμοί στην περιοχή της Θεσσαλιώτιδας 

Άρνη

Ήταν κτισμένη στην ανατολική όχθη του σημερινού ποταμού Οργόζινου, κοντά στο σημερινό χωριό Πύργος Κιερίου. Χρονολογείται ότι ιδρύθηκε περίπου το 2000 π.Χ. και επέζησε μέχρι τους πρώτους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. 

Γόμφοι 

Ενάμιση χιλιόμετρο βοριοδυτικά του Δήμου Μουζακίου, στη θέση «Επισκοπή» βρίσκονται οι αρχαίοι Γόμφοι. Η αρχαία πόλη ιδρύθηκε στο «θεατροειδή» χώρο ενός μακρόστενου υψώματος που σήμερα ορίζει τα όρια των Νομών Καρδίτσας και Τρικάλων. Οι αρχαίοι Γόμφοι έλεγχαν τις δύο εισόδους προς την αρχαία Αμβρακία (σημερινή Άρτα) και την Αθαμανία. Ο Πάμισος ποταμός όριζε την αρχαία πόλη στα νοτιοανατολικά. Τα τείχη των Γόμφων δεν διακρίνονται στην πεδιάδα, ενώ διατηρούνται στους λόφους που περιβάλλουν την πόλη. Η πόλη ιδρύθηκε τον 4ο π.Χ. αιώνα μάλλον από συνοικισμό κωμών. Ο Φίλιππος Β’, ο βασιλιάς της Μακεδονίας, με το πρόσχημα της επιθετικότητας των Αθαμάνων εναντίον των Θεσσαλών, ενίσχυσε το κτίσιμο της νέας πόλης με αποίκους και για μικρό χρονικό διάστημα έφερε το όνομα αυτού «Φίλιπποι ή Φιλιππόπολις» και έκοψε νομίσματα με την επιγραφή «Φιλιπποπολιτών». Μετά το 330 π.Χ. η πόλη εμφανίζεται με το παλιό της όνομα Γόμφοι. Το 198 π.Χ. την πόλη κατέλαβε ο Αμύνανδρος, ο βασιλιάς των Αθαμάνων, με τη βοήθεια των Ρωμαίων, στη συνέχεια το 191-185 π.Χ. ο Φίλιππος Ε’ της Μακεδονίας και πολύ αργότερα το 48 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας στον εμφύλιο πόλεμο με τον Πομπήιο. Οι Γόμφοι έκοψαν δικά τους νομίσματα, τα οποία φέρουν τις επιγραφές ΓΟΜΦΕΩΝ - ΓΟΜΦΙΤΟΥΝ και στις παραστάσεις διακρίνεται ο Ζευς - Παλάμνιος ή Ακραίος, τον οποίο λάτρευαν. Είναι επίσης γνωστό ότι στους αρχαίους Γόμφους λάτρευαν και τον Διόνυσο Κάρπιο που υποδηλώνει την καλλιέργεια της αμπέλου. Στο Β’ Κοινό των Θεσσαλών μετά το 196 μ.Χ. οι Γόμφοι έδωσαν ορισμένους στρατηγούς, όπως τον Φρύνο, τον γιο του Πόλλιχο, τον Αγαθάνορα. Από τις φιλολογικές πηγές και από τα ανασκαφικά στοιχεία φαίνεται πως η πόλη των Γόμφων υπήρχε τον 6ο μ.Χ. αι. οπότε ανακαινίσθηκε το τείχος από τον Ιουστινιανό, καθώς και ότι υπήρξε έδρα Επισκοπής. 

Το Θητώνιον 

Κτισμένο νότια της Καρδίτσας, για το οποίο δεν σώζονται περισσότερες πληροφορίες. 

Η Ελλοπία 

Υποστηρίζεται από ορισμένους βρίσκονταν στο σημερινό χωριό Πετρωτό, αλλά η άποψή τους δεν βρίσκει σύμφωνους όλους τους ιστορικούς μελετητές.

Η Ίτωνος 

Κτίστηκε από τα ομηρικά χρόνια μέχρι και τους πρώτους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ανατολικά της Καρδίτσας. Εκεί ήταν κτισμένο το ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς γνωστό σε ολόκληρη την Ελλάδα. Στη περιοχή αυτή βρίσκεται σήμερα το χωριό Φίλια.

Το Κιέριον 

Ήταν η πρώτη πόλη που ίδρυσαν οι Θεσσαλοί όταν κατέβηκαν από την Θεσπρωτία, γύρω στο 1124 π.Χ. και έδυσε το 5ο με 6ο αιώνα μ.Χ. Ήταν κτισμένο στους πρόποδες ενός λόφου του «Ογλάς». Ένα μέρος του αρχαίου οικισμού βρίσκονταν στη θέση όπου σήμερα είναι το νότιο τμήμα του χωριού Πύργος Κιερίου.

Η  Αρχαία Μητρόπολη 

Η ίδρυση της πόλης χρονολογείται πριν το 50 π.Χ. Από εκεί πέρασε και ο Ιούλιος Καίσαρας. Για κάποιο διάστημα λεγόταν Παλιόκαστρο, αλλά έπειτα ξαναονομάσθηκε Μητρόπολη, όπως και ονομάζεται μέχρι και σήμερα η κωμόπολη της Καρδίτσας. Στην περιοχή έχουν βρεθεί αξιόλογα ευρήματα από την αρχαία πόλη με σημαντικότερο τον ναό της Αφροδίτης. Αυτός είναι και ο λόγος που συναντάται πολύ συχνά το όνομα της Αφροδίτης στις κοπέλες της περιοχής.

Η Όρθη 

Είναι μία πόλη που βρέθηκε σε άλσος του Αγίου Νικολάου έξω από το σημερινό χωριό Κέδρος.

Η Καλλίθηρα

Λέγεται πως βρίσκονταν στη θέση του σημερινού χωριού Καλλίθηρο. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι βρίσκονταν στο Παλιούρι.

Η Πολίχνα 

Άκμασε στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό Μεσενικόλας.

Η Σιλάνη ή Σίλανα

Εντοπίζεται από τους μελετητές κοντά στο Προάστιο. Άκμασε κυρίως κατά τους κλασικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Οι Αγγειές 

Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, άκμασαν ως οικισμός στην περιοχή της Κτιμένης. Άλλοι όμως τις τοποθετούν στη Λουτροπηγή και άλλοι στο Παλαιόκαστρο Καΐτσας.

Το Αθήναιο

Πιθανολογείται ότι βρίσκονταν κοντά στη σημερινή Αργιθέα.

Η Αργιθέα 

 Κατ' άλλους βρίσκονταν κοντά στο χωριό Θερινό, ενώ κατ' άλλους βρίσκονταν κοντά στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό Αργιθέα. Λέγεται ότι υπήρξε πρωτεύουσα της γύρω ορεινής περιοχής, που τότε ονομάζονταν Αθαμανία.

Το Αστέριον

Όπως αναφέρεται, βρίσκονταν κοντά στον Παλαμά, στο σημερινό χωριό Βλοχός ή στη Συκεώνα και οι κάτοικοί του πήραν μέρος στην Τρωική εκστρατεία. Πολλοί ταυτίζουν το Αστέριον με τις Πειρασίες οπότε πρέπει να το τοποθετήσουμε στο χωριό Ερμήτσι. Υπάρχουν ωστόσο και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι το Αστέριον και οι Πειρασίες ήταν δύο διαφορετικοί οικισμοί.

Οι Ίχνες ή Άχνες

Υποστηρίζεται, χωρίς ωστόσο να έχει εξακριβωθεί, βρίσκονταν κοντά στην αρχαία πόλη Φύλλον και ότι εκεί υπήρχε και το περίφημο ιερό της Ιχναίας Θέμιδας.

Τα Κέλαιθρα 

Αναφέρεται πως βρίσκονταν μάλλον στο σημερινό χωριό Άμπελος.

Η Κτιμένη 

Συναντάται και με άλλες ονομασίες όπως Κτιμέναι ή Κτιμεναί και αναφέρεται ως οικισμός μεγάλης σπουδαιότητας, ακόμη και ως πρωτεύουσα της Δολοπίας. Οι Δόλοπες ήταν αρχαίος ελληνικός λαός, περίοικοι των Θεσσαλών. Στους ιστορικούς χρόνους είχαν υποταχθεί στους Θεσσαλούς ενώ μετά το 346 π.Χ. έχασα προς όφελος του Φιλίππου Β΄ τη μία από τις δύο αμφικτιονικές ψήφους τους. Αργότερα προσχώρησαν στην Αιτωλική Συμπολιτεία με έναν ιερομνήμονα. Το 174 π.Χ. περιήλθαν στην κυριαρχία του Μακεδόνα Βασιλιά Περσέα, ενώ το 167 π.Χ. στην κυριαρχία των Ρωμαίων. Ορισμένοι περιηγητές και ιστορικοί τοποθετούν στην Άνω Κτιμένη (Άνω Δρανίστα) την αρχαία Κτιμένη ή Κτιμένες λόγω των τοπογραφικών στοιχείων, το οποίο δεν έχει επιβεβαιωθεί επιγραφικά.

Τα Κύπαιρα 

Πιθανόν βρίσκονταν στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το χωριό Μακρυρράχη.

Το Λίμναιο 

Βρίσκονταν είτε στο χωριό Βλοχός, είτε στη Μεταμόρφωση. Οι μελετητές αναφέρουν και τις δύο θέσεις ως πιθανές.

Το Μεθύλιο

 Αναφέρεται ότι ως οικισμός της Θεσσαλιώτιδας και τελευταία εντοπίστηκε επιγραφικά στο χωριό Μυρίνη.

Η Μενελαΐς 

Λέγεται πως βρίσκονταν είτε στη Ρεντίνα είτε στην Καστανιά, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν στοιχεία που να ενισχύουν τη μία ή την άλλη άποψη.

Η Οθόρνη

Είναι ένας από τους αρχαίους οικισμούς για τους οποίους δεν διασώθηκαν στοιχεία για τη θέση τους.

Το Ονθύριο ή Ονθούριο

Βρίσκονταν μάλλον κοντά στον Άγιο Θεόδωρο. Βέβαιο πάντως είναι ότι πως βρίσκονταν κοντά στην Άρνη ή το Κιέριον

Το Ορμένιο

Κατά μια εκδοχή βρίσκονταν κοντά στο χωριό Ερμήτσι, ενώ κατ' άλλη στη θέση "Χτούρι" κοντά στον ποταμό Ενιππέα.

Οι Πειρασίες 

Από πολλούς ταυτίζονται με το Αστέριον. Βρίσκονταν στο χωριό Ερμήτσι, όπως αποδείχθηκε τελευταία από επιγραφή.

Το Πεύμα ή Τεύμα 

Αναφέρεται  πως βρίσκονταν στους πρόποδες του όρους Κολοκριά ή Κατάχλωρου, ή ακόμη στον Άγιο Ιωάννη Παλιουρίου.

Το Φάκιον

Που ίσως βρίσκονταν στο χωριό Πέτρινος, κάτι όμως που δεν έχει εξακριβωθεί.

Οι Φημίες 

Βρίσκονταν κοντά στην αρχαία Άρνη, είτε κοντά στο χωριό Άγιος Θεόδωρος, είτε - κατ' άλλους - κοντά στου Σοφάδες.

Ο Φύλλος  

Εκτιμάται ότι βρίσκονταν κοντά στο σημερινό χωριό Φύλλο, χωρίς να λείπουν και οι εκτιμήσεις σύμφωνα με τις οποίες ο οικισμός αυτός βρίσκονταν στη θέση "Γκιόλι", κοντά στο χωριό Ηλιά. Είναι άγνωστη η χρονολογία της ίδρυσης της, γνωστό είναι το ιερό του Φυλλήιου Απόλλωνα.

Η Ιθώμη

Ακολουθώντας τον αρχαίο δρόμο των Αγράφων, μετά την αρχαία Μητρόπολη, υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Ιθώμης, στη θέση «Κάστρο», 1,5 χιλιόμετρο περίπου ΝΑ του χωριού Πύργος Ιθώμης. Η Ιθώμη, που το όνομά της προέρχεται από την ομώνυμη νύμφη και σύμφωνα με την παράδοση ανάθρεψε τον Δία μαζί με την άλλη νύμφη Νέδα. Οι κάτοικοί της μετείχαν στον Τρωικό πόλεμο με τις άλλες δύο πόλεις της Εστιαιώτιδας ή Ιστιαιώτιδας, Τρίκκη και Οιχαλία, κάτω από την αρχηγία των δοξασμένων παιδιών του Ασκληπιού, Μαχάονα και Ποδαλείριου. Λείψανα της ύστερης εποχής του χαλκού (μυκηναϊκής) δεν έχουν αποκαλυφθεί στην περιοχή της «κλωμακόεσσας» Ιθώμης. Αντίθετα έχουν διασωθεί λείψανα του τείχους της κλασικής-ελληνιστικής περιόδου και ένας αυτόνομος πύργος των ελληνιστικών χρόνων. Τα τείχη της Ιθώμης, που διατηρούνται σε ύψος ενός ή δύο δόμων, υπάρχουν στη δυτική πλευρά σε μήκος 70 περίπου μέτρων από τον ποταμό Νέδα ή Μέγα χαμηλά ως επάνω στην κορυφή του λόφου «Κάστρο», όπου είναι η Ακρόπολη και ο πύργος, και περίπου 100 μέτρα προς τα ανατολικά. Μέσα στον τειχισμένο χώρο υπάρχουν λείψανα οικοδομημάτων, θραύσματα αγγείων, ενώ στη γύρω περιοχή βρέθηκαν αρχαίοι τάφοι.

Στην Ακρόπολη της αρχαίας πόλης διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση αυτόνομος πύργος. Ο πύργος έχει διαστάσεις 7,90 μ. στη δυτική και 10 μ. στη βόρεια πλευρά. Σώζεται σε ύψος 4,70 μ. στο ψηλότερο σημείο. Είναι κατασκευασμένος από πλίνθους ντόπιου ασβεστόλιθου μεγάλων διαστάσεων (1,80 μ. μήκος, 0,75μ. πλάτος, 0,63μ. ύψος) κατά το ισοδομικό σύστημα και διατηρείται σε 7 δόμους. Ο πύργος έχει σχέση με την πορεία της αρχαίας Ιθώμης στα ιστορικά χρόνια, καθώς η πόλη συνοικίζεται στο τέλος του 3ου με αρχές του 2ου  αιώνα π.Χ. στην αρχή με τους Γόμφους και κατόπιν με τη Μητρόπολη. Στην ίδια στήλη υπάρχει η μαρτυρία για  την «εγκατάσταση κοινών φυλακίων» για την εξυπηρέτηση στρατιωτικών αναγκών, πεζικού και ιππικού. Φαίνεται πως ο συγκεκριμένος πύργος οικοδομήθηκε για να καλύψει τέτοιες ανάγκες.

Τα ερείπια ενός παρόμοιου πύργου υπάρχουν στην κτηματική περιφέρεια Ελληνόπυργου  στη θέση «Μονόλιθος». Διατηρούνται δύο τοίχοι του οχυρού, ο ΝΑ με σωζόμενο μήκος 3,90 μ. και ύψος 3,10 μ. σε 7 δόμους και ο ΒΔ με σωζόμενο μήκος 4,40 μ. και μέγιστο ύψος 2,40 μ. Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από ακανόνιστους ασβεστόλιθους.

Πληροφορίες: Βαρλάμη Ελευθερία

Πηγές: 

Δ. Σιούφας, Καρδίτσα, γενναία φύτρα, άνθρωποι και γεγονότα, Σαββάλας.

Λ.-Γριβέλλας, Ν.-Καραφύλλης, Β-Μαγόπουλος.

Κ.Παπαλέξη, Π.Παππά, Αρχαιότητες της Καρδίτσας, Δ. Καρδίτσας. 

Ένωση Επιστημών Καρδίτσας.